در تعریف سازمان ملل متحد (یونیدو) از مناطق آزاد به عنوان «محرکه» در جهت تشویق صادرات صنعتی تلقی می گردد.
-همچنین در برداشت جدید از مناطق آزاد – که به منطقه آزاد پردازش صادرات معروف است- به ناحیه صنعتی ویژه ایدر خارج از مرز گمرکی، که تولیداتش جهت گیری صادراتی دارند، گفته می شود.
-فلسفه این اصطلاح را می توان در تغییر استراتؤژی واردات به استراتژی توسعه صادرات دانست.
-قسمتی از قلمرو سیاسی یک کشور که کالای عرضه شده در آنجا از لحاظ ارتباط حقوق و عوارض ورودی مشمول نظارت های معمول گمرکی نمی شود. واردات کالا به مناطق آزاد از خارج تابع مقررات صادرات و واردات و امور گمرکی مناطق آزاد جمهوری اسلامی و مقررات متحدالشکل اعتبارات اسنادی (UCP500) بوده و از مقررات صادرات و واردات کشور مستثنی می باشد.
-به طور کلی مناطق آزاد را این گونه می توان تعریف کرد:
«منطقه تجاری آزاد، قلمرو معینی است که غالبا در داخل یا مجاورت یک بندر واقع گردیده و در آن، تجارت آزاد با سایر مناطق جهان مجاز شناخته شده است. کالاها را می توان بدون پرداخت حقوق و عوارض گمرکی، از این منطقه خارج یا به آن وارد نمود.»

تاریخچه مناطق آزاد
-اولین مناطق آزاد جهان : بندر «چالیس و پیرائوس» در یونان محصور با دیوارهای دفاعی بود.
-قدیمی ترین بندر آزاد جهان برای افزایش حجم داد و ستد: بندر آزاد رومیها واقه در جزیره «دلاس» در دریای اژه؛ هدف افزایش حجم مبادلات تجاری بین مصر، یونان، سوریه، شمال افریقا، آسیا و رم
-بعد از این به بنادر دیگری نظیر: «جنوا»، «ونیز» و «جبل الطارق»
-اولین منطقه آزاد تجاری کامل: در سال ۱۸۸۸ میلادی در بندر «هامبورگ» ایجاد شد.
-ایجاد مناطق آزاد دیگر: «کپنهاگ» در سال ۱۸۹۴، «دانزیگ» لهستان در سال ۱۸۹۹ و بندرهای «مالمو»، «هانگوم»، «فیدم» و «تریست» در اروپا، نگاپور، هنگ کنگ و ماکائو در آسیا
-بعد از جنگ جهانی دوم، منطقه آزاد «شانون» در ایرلند را که در سال ۱۹۵۹ بر پا شد به عنوان اولین منطقه آزاد به مفهوم امروزی آن می شناسند.
-درایالات متحده آریکا: تصویب لایحه مناطق تجارت در سال ۱۹۳۴ و ایجاد ۶۸ منطقه آزاد تجاری فعال تا سال ۱۹۸۲
اولین منطقه صادرات در آسیا «کاندلا» نام داشت که در سال ۱۹۶۵ در هند تاسیس شد.
-اندکی بعد تایوان در سال ۱۹۶۶ به ایجاد منطقه پردازش «کائونسیونگ» و ره جنوبی در سال ۱۹۷۰ به تاسیس منطقه پردازش صادرات «ماسان» مبادرت کردند.
-در دهه ۱۹۷۰ تغییرات شدید در خط مشی کشورهای قاره آسیا و جایگزینی سیاست صادرات به جای واردات
-بدین ترتیب مناطق پردازش صادرات در مالزی، سریلانکا، تایلند و فیلیپین نیز مانند کشورهای دیگر شکل گرفت. حتی کشورهایی مانند هند، پاکستان و اندونزی که هنوز از سیاست های حمایتی (بخش داخلی) دست برنداشته بودند، به منظور توسعه صادرات خود به تاسیس مناطق پردازش صادرات همت گماردند.

اهداف مناطق آزاد
1. جذب سرمایه های خارجی.
2. ایجاد فرصت های شغلی جدید.
3. کسب درآمد ارزی و افزایش صادرات.
4. دستیابی به فناوری پیشرفته.
5. جذب نقدینگی سرگردان داخلی و کمک به مهار تورم.
6. محرومیت زدائی از مناطقی که امکان رشد و توسعه بالقوه را دارند.
-از سوی دیگر ماده ۱ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوبه مجلس شورای اسلامی در تاریخ ۲۱/۰۶/۱۳۷۲، اهداف تشکیل مناطق آزاد تجاری- صنعتی را به شرح زیر بیان می کند:
-تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی، سرمایه گذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقه ای، تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی.

فعالیت های مجاز در مناطق آزاد
۱-نگهداری امانی کالا
۲-تسریع و تسهیل در دستیابی به کالا، برای نزدیک کردن صحنه فعالیت صاحبان کالا اعم از مواد اولیه، ماشین آلات و سایر کالاهای ساخته شده یا به مصرف کنندگان داخلی به منظور پشتیبانی از تولید داخلی کشور.
۳-پردازش کالا یا ایجاد تغییرات در آن برای تحصیل ارزش افزوده با استفاده از امکانات بالقوه.
۴-فراهم نمودن تسهیلات جهت دستیابی خریداران عمده داخلی و خارجی به کالاهای مورد نیاز خود از این مناطق
۵-ایجاد عرصه فعالیت های تجاری منطقه
۶-ارتباط با کشورهای آسیائی و اروپائی و سایر نقاط و برخورداری مفید از این بازارها با استفاده از تمامی تسهیلات ترانزیت داخلی و خارجی، صادرات.
۷-جذب سرمایه و امکانات داخلی و خارجی برای موارد فوق الذکر در نیل به اهداف مورد نظر.

مزایای منطقه آزاد کیش برای سرمایه گذاران
1. معافیت مالیاتی ۱۵ ساله از تاریخ بهره برداری برای فعالیت اقتصادی
2. عدم نیاز به روادید برای ورود و خروج خارجیان
3. آزادی کامل خروج ارز
4. انعطاف پذیری بیشتر عملیات بانکی
5. تضمین حقوق قانونی سرمایه گذاران خارجی
6. عدم محدودیت برای سرمایه گذاری و مشارکت خارجی
7. سرعت عمل در انجام امور اداری
8. انتقال آسان سرمایه داخل ، خارج و سایر مناطق آزاد ایران
9. معافیت از عوارض گمرکی و سود بازرگانی برای واردات مواد اولیه و ماشین آلات صنعتی و تولیدی صنایع کیش .
10. امکان سرمایه گذاری خارجی بدون مشارکت ایرانی
11. امکان خرید و فروش و اجاره زمین برای سرمایه گذاران داخلی و اجاره زمین به سرمایه گذاران ایرانی و خارجی
12. عدم محدودیت خرید و فروش و تبدیل ارز
13. انجام کلیه معاملات و نقل و انتقال ارزی در منطقه توسط اشخاص حقیقی و حقوقی
14. ثبت شرکت ها و مالکیت های صنعتی و معنوی توسط سازمان منطقه آزاد
15. آزادی ورود هرنوع کالا به استثنای کالاهای مغایر با شرع اسلام یا قوانین خاص مربوطه به مناطق آزاد
16. ترانزیت و صادرات مجدد کالاهای خارجی با کمترین تشریفات
17. صدور کالاهای تولید شده در منطقه به خارج از کشور یا سایر مناطق آزاد با کمترین تشریفات
18. صدور کالاهای تولید شده با رعایت قوانین ارزش افزوده به داخل کشور
19. تعیین ضوابط حاکم برروابط بین کارگر و کارفرما براساس قراردادهای منعقده

مزایای منطقه آزاد قشم برای سرمایه گذاران
1. معافیت مالیاتی ۱۵ ساله جهت شرکتهای فعال در منطقه (ثبت شده در منطقه)
2. معافیت از پرداخت هرگونه حقوق گمرکی و سود بازرگانی برای واردات مواد اولیه ، ماشین آلات و قعطات یدکی جهت تولید کنندگان
3. ورود کالاهای ساخته شده در منطقه آزاد به داخل کشور به میزان ارزش افزوده
4. آزادی مشارکت سرمایه گذاری خارجی تا سقف صددرصد
5. مقررات ساده و مناسب نیروی کار
6. صدور ویزا برای خارجیان در مبادی ورودی منطقه آزاد

مزایای منطقه آزاد چابهار برای سرمایه گذاران
الف- تخفیفات
1. تخفیف در هزینه انبارداری برای کانتینرهایی که با شناور به منطقه آزاد وارد می شوند
2. تخفیف در هزینه تجهیزات بندری برای کانتینرهایی که با شناور به منطقه آزاد حمل می شوند
3. تخفیف در هزینه انبارداری کالاهای صادراتی و ترانزیتی وارد به منطقه آزاد
4. تخفیف حمل از مبدا به میزان ۱۰ % ارزش سیف (CIF ) کالا
5. تخفیف در نمایندگی و خدمات پس از فروش به میزان ۱۰ % ارزش سیف (CIF ) کالا
6. تخفیف گشایش اعتبار اسنادی (LC) از طریق یکی از بانکهای مستقر در منطقه آزاد به میزان ۲۵ % ارزش سیف (CIF ) کالا
ب- تسهیلات
1. ارائه تسهیلات مناسب جهت واردات کالا بصورت تجاری
2. ارائه تسهیلات درخصوص مابه التفاوت هزینه حمل کالا
ج- موقعیت ویژه
1. موقعیت جغرافیایی مناسب به جهت قرارگرفتن در کنار آب راههای بین المللی به عنوان مهمترین بندر ایرانی خارج از خلیج فارس با دسترسی به راههای زمینی
2. نزدیکترین مسیر به کشورهای افغانستان و آسیای میانه برای ترانزیت کالا
3. دسترسی به امکانات حمل و نقل هوایی از طریق فرودگاه چابهار با پذیرش هواپیماهای پهن پیکر و امکانات پرواز شبانه روزی و تامین سوخت مورد نیاز
4. قابلیت پهلوگیری کشتی های بزرگ تا ظرفیت ۱۰۰ هزار تن در اسکله های موجود
5. وجود آب، برق ، ارتباطات و سوخت ارزان قیمت
6. پایین بودن دستمزدها و امکان تامین نیروی انسانی از منطقه

مزایای منطقه آزاد ارس برای سرمایه گذاران
الف- تسهیلات قانونی
1. عدم نیاز به روادید برای ورود و خروج اتباع بیگانه و صدور ویزا جهت ورود به ایران در عرض ۴۸ ساعت
2. معافیت مالیاتی ۱۵ ساله از تاریخ بهره برداری برای انواع فعالیتهای اقتصادی
3. اعضا قسمتی از هزینه ها بابت حمل کالا، تخلیه و بارگیری، ترخیص و هزینه پیمان تا سقف ۱۵ درصد از عوارض دریافتی سازمان
4. صدور کالاهای تولید شده با رعایت قوانین ارزش افزوده به داخل کشور
5. صدور کالاهای تولید شده در منطقه به خارج از کشور یا سایر نقاط کشور با کمترین تشریفات
6. ترانزیت و صادرات مجدد کالاهای خارجی با کمترین تشریفات
7. صدور گواهی مبدا برای کالاهایی که از منطقه خارج می شوند
8. تضمین حقوق قانونی و عدم محدودیت سرمایه گذاری برای سرمایه گذاران خارجی
9. انتقال آسان سرمایه به داخل ، خارج و سایر مناطق آزاد ایران
10. ثبت شرکتها ، موسسات و مالکیت های معنوی
11. آزادی تاسیس و فعالیت موسسات بیمه خصوصی ، بانکها و موسسات اعتباری با سرمایه داخلی یا خارجی با رعایت قوانین مربوطه
12. آزادی ورود ، خروج ، خرید و فروش ارز
13. شرایط و مقررات منعطف و ساده کار
14. انرژی ارزان
ب- موقعیت ویژه
1. موقعیت ویژه ژئواکونومیک و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم و چهارراه تجاری اروپا و آسیای میانه
2. نزدیکترین منطقه آزاد به اروپا و بازار ۳۰۰ میلیونی CIS ، قفقاز و روسیه
3. برخورداری از نمایشگاه بین المللی بازرگانی، صنعتی و بازار بورس و اوراق بهادار تبریز
4. همسایگی با تبریز ، یکی از بزرگترین قطبهای صنعتی کشور
5. برخورداری از نیروی متخصص و جوان در منطقه با توجه به مرکز آکادامیک

مزایای منطقه آزاد اروند برای سرمایه گذاران
1. ورود مواد اولیه ، قطعات و ماشین آلات بدون عوارض گمرکی
2. صدور محصولات بدون پرداخت عوارض گمرکی
3. تسهیلات ویژه جهت انتقال کالاهای تولید شده در منطقه به سرزمین اصلی
4. مقررات خاص جهت اشتغال نیروی انسانی در منطقه
5. مقررات خاص بیمه و تامین اجتماعی
6. معافیت مالیاتی ۱۵ ساله جهت کلیه فعالیتها در تمام زمینه ها با قابلیت تمدید تا ۳۰ سال
7. امکان مشارکت با سرمایه گذاران خارجی بدون محدودیت در نسبت مشارکت
8. آزادی کامل ورود و خروج اصل سرمایه و سود حاصل از فعالیتهای اقتصادی
9. آزادی انتقال ارز به خارج از کشور بدون هیچگونه محدودیت
10. صدور روادید اتباع خارجی در مناطق آزاد
11. مالکیت صددر صد سرمایه گذاری خارجی نسبت به اعیان مستحدثه در اراضی استیجاری

مزایای منطقه آزاد انزلی برای سرمایه گذاران
1. وجود امکانات و تاسیسات بندری و حمل و نقل دریایی
2. همجواری با بندر آستارا خان و لاگان در روسیه ، کراسنورسک در ترکمنستان، اکتائو در قزاقستان و باکو در آذربایجان
3. وجود راههای ترانزیتی و ارتباطی مناسب با شهرها و مناطق داخلی کشور و کشورهای همجوار شامل روسیه ، آسیای میانه و قفقاز
4. ارتباط با بازارهای منطقه ای و دسترسی به بازار مصرف بالای ۳۰۰ میلیونی کشورهای تازه استقلال یافته شوروی سابق
5. قرارگرفتن در مسیر کریدور بین المللی شمال – جنوب که این مسیر سه برابر از مسیر فعلی کوتاه تر و ارزان تر می باشد
6. وجود نیروی کار متخصص و فراوان
7. نزدیکی به بزرگترین ذخایر نفت و گاز دریای خزر
8. دسترسی به معادن سرب ،روی و آهن.

قوانین و مقررات مناطق آزاد
1. قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری اسلامی ایران
2. مقررات صادرات ، واردات و امور گمرکی در مناطق آزاد (موضوع ماده ۱۴ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری اسلامی ایران )
3. ضوابط ثبت شرکتها و مالکیتهای صنعتی و معنوی در مناطق آزاد (موضوع ماده ۲۲ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران )
4. آیین نامه اجرایی صدور روادید اتباع خارجی در مناطق آزاد (موضوع ماده ۱۲ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران )
5. مقررات ورود و اقامت اتباع خارجی در مناطق آزاد تجاری صنعتی جمهوری اسلامی ایران
6. آیین نامه اجرایی اخذ عوارض در مناطق آزاد (موضوع ماده ۱۰ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران )
7. آیین نامه اجرایی نحوه استفاده از زمین و منابع ملی در مناطق آزاد (موضوع ماده ۲۴ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران )
8. آیین نامه اجرایی عملیات پولی و بانکی در مناطق آزاد (موضوع ماده ۱۸ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران )
9. مقررات تاسیس و فعالیت موسسات بیمه در مناطق آزاد (موضوع ماده ۲۱ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران )
10. مقررات اشتغال نیروی انسانی ، بیمه و تامین اجتماعی در مناطق آزاد (موضوع ماده ۱۲ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران